بسم الله الرحمن الرحیم
صبر سُکّان کشتی تقوا
خلاصه آنچه در این صفحه می‌خوانید
خلاصه آنچه در این صفحه میخوانیم:
- حدیث لقمان به فرزندش که در آن صبر سکان کشتی تقوا معرفی شده است و شرح حدیث
- اقسام صبرِ خوب
- صبرِ اول راه و صبرِ آخر راه!
- صبرِ خوب و صبرِ بد
- با هر سختی دو آسانی و بعد از هر سختی یک آسانی دیگر!
- بلا به سوی خوبان بیشتر سرازیر میشود تا صبر کنند و اجرش را ببرند
- صبر جمیل در قرآن به چه معناست
- نتیجه بی صبری عجز است
- تا آخر این دنیا باید صبر کرد!!!
- صبر بر تنهایی تنها راه استقامت در جاده حق
- صبر در مقابل تقدیرات خدا
- یکی از اسرار موفقیت: معمولا برخورد قاطع فوریت ندارد! بهتر است ابتداء دو ساعت فکر کنیم و بعد برخورد قاطع کنیم!
- حکمت به وجود آمدن مشکلات در زندگی
- اعتراض‌های بچگانه ما به خدا! تحمل درد آمپول را نداریم!
در کتاب کافی(ج۱،ص۱۶) چنین میخوانیم:
«لقمان به پسرش گفت:
ای فرزندم! همانا دنیا دریایی عمیق است که افراد زیادی در آن غرق شدند.
پس باید کِشتی تو در آن تقوای الهی(عمل به وظائف الهی) باشد
و آنچه آن کشتی را پر میکند ایمان باشد
و بادبان کِشتی توکل باشد
و ناخدای آن عقل باشد
و راهنمای کِشتی علم باشد
و سُکّان آن کشتی صبر باشد.»
سُکّان چیست؟
سکان وسیله ایست که به کشتی جهت میدهد و به وسیله آن کشتی میتواند، پایداری خود در مسیر هدف را حفظ کند.
اگر سکان نباشد، کشتی به هر سو که باد و آب حرکت کند، حرکت خواهد کرد و نمیتواند مسیر خود را حفظ کند.
آری!
هرگز بدون صبر نمیتوان به سوی اهداف عالی حرکت کرد. رسیدن به مقصد، بدون صبر ممکن نیست.
زندگی این دنیا، دریایی مواج است که بدون صبر نمیتوان به سوی هیچ هدفی در آن حرکت کرد.
اقسام صبر
در روایات سه نوع صبر مطرح شده است.
الف. صبر بر مصیبتهایی که بر انسان وارد میشود.
ب. صبر بر طاعت و بندگی خدا. عبادات سختیهایی دارد که شخص مؤمن باید برای به انجام رساندن آنها، صبر کند.
معلوم است که هم طاعات اجتماعی از قبیل درس خواندن، تعهد کاری، امانت داری، صله رحم و … صبر میخواهد و هم طاعات فردی از قبیل نماز و روزه و …
صله رحم صبر میخواهد.
خیلی اوقات هست که برخی از افراد فامیل رفتارهای نامناسبی دارند و ما خوشمان میآید.
صبر بر طاعت الهی، یعنی به دلیل رضای خدا، آن رفتارهای نامناسب را نادیده بگیریم.
ج. صبر بر معصیت.
واضح است که ورود نکردن به گناهان نیز، خیلی اوقات محتاج صبر است.
معمولا گناهان با بسیاری از خواسته های نفسانی ما، همسو هستند و طبیعی است که مخالفت با این خواسته های نفسانی نیاز به صبر دارد.
گاهی باید دیدگاهمان را عوض کنیم.
سختی را مشکل میدانیم و حال اینکه سختی مایه پیشرفت ماست.
صبر بر سختی، مس وجود ما را طلا میکند.
صبر اول راه!
در درجات پایین و کسانی که در ابتدای راه هستند، صبر بر طاعت یا معصیت، تلخ است، هر چند نتایجی شیرین دارد.
صبر کردن در مقابل گناه مشکل است و تلخی خاصی دارد.
همین طور صبر کردن در به جا آوردن وظائف الهی.
اما در درجات بعدی، خود معصیت تلخ میشود و دیگر نیازی به صبر بر معصیت نیست.
دیگر گناه شیرین نیست که صبر بر آن شیرینی لازم باشد.
برای اندکی راه رفته ها، گناه به قدری تلخ است که شخص از انجام آن از خود و دنیا و همه چیز متنفر میشود.
همین طور طاعت است.
برای اندکی راه رفته ها، به قدری شیرین است که وقتی یک شب، از نماز شب، خواب میمانند، تلخی سراسر وجودشان را میگیرد.
حاضر بودند که چند ساعت کمتر میخوابیدند ولی شیرینی یک لحظه نماز شب را از دست نمیدادند.
چرا دو بار فرمود: «««همراه با»»» هر سختی، آسانی است؟ آیا تأکید کرد تا دلمان قرص باشد؟! یا حکمتی دیگر؟ …
««««یک سختی و سه آسانی! »»»»
آیا تا به حال این دو آیه متوالی سوره شرح را خوانده اید:
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً (۵) همانا با هر سختی آسانی است.
إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً (۶)همانا با هر سختی آسانی است.
طبق برخی از قواعد عربی، ظاهرا، یسر و آسانی دومی که به کار رفته است غیر از یسر و آسانی آیه اول است.
(قاعده این است که در کلام وقتی نکره ای به کار رفت، بارهای بعد که تکرار میشود، به صورت معرفه تکرار شود و در غیر این صورت معلوم میشود که مراد نکره ای غیر از نکره اول است)
یعنی با هر سختی دو آسانی است.
نکته جالب دیگر اینکه فرمود:
«مع العسر» به معنای «همراه با سختی» و نفرمود «بعد از سختی». با هر سختی دو آسانی هست.
در آیه ای دیگر سخن از یک آسانی دیگر است.
سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرا(آیه ۷ سوره طلاق):
خدا بعد از هر سختی آسانی قرار خواهد داد.
پس هر سختی، سه آسانی به همراه دارد. یکی بعد از آن و دو تا همراه با آن!
صبر و تحمل سختیها در مجموع بهتر است، از سه جهت!
سکان کشتی تقوای ما صبر است.
بدون صبر نمیتوانیم به سوی هیچ هدف ثابتی حرکت کنیم.
خداوند متعال به همه ما توفیق صبر عظیم عنایت بفرماید.
گفتیم سه نوع صبر در روایات مطرح شده است که عبارتند از:
صبر بر طاعت و صبر بر معصیت و صبر بر مصیبت.
گفتیم که صبر بر طاعت و صبر بر معصیت برای ابتدای راه است.
در ادامه راه، طاعت شیرین و معصیت تلخ میشود. دیگر معصیت شیرینی ندارد که صبر کنیم و از آن بگذریم.
البته ما در هر مرحله ای باشیم به صبر نیاز داریم ولی سنخ صبرش فرق میکند.
صبر بر مصیبت نیز در ابتدای راه صبر است! در ادامه دیگر صبری نخواهد ماند!
معمولا مصیبت بر ما سنگین است و باید در مقابل آن صبر کنیم.
ولی باید دانست که هیچ کس، بدون سختی به جایی نرسیده است.
سختی این نیست که:
زمین وجود خود را شخم بزنیم و گنج‌های پنهان آن را بیابیم.
سختی این است که:
خاک بایر وجود خود را که هیچ گنجی هم در آن نیست، با کیمیای صبر و تحمل مشکلات، طلا کنیم.
اولیای الهی، مصیبتها را رحمتهای ویژه خدا به خود میدانند که موجب پیشرفت واقعی آنهاست.
دیدگاه خود را به مشکلات عوض کنیم.
مشکلات اسباب واقعی پیشرفت ماست.
مشکلات دو نوع هستند.
مشکلاتی که ساخته کوتاهی‌ها و اشتباهات ماست.
اينها عقوبت اشتباهات ماست.
و نیز مشکلاتی که ناشی از کوتاهیهای ما نیست و خداوند متعال برای تکامل، پیش روی ما قرار میدهد.
صبر نیز به دو معناست.
صبر به معنای تحمل ظلم و بی حرکتی و بی تلاشی!
و نیز صبر به معنای تلاش در عین تحمل مشکلاتی که خارج از محدوده مسئولیتهای ماست.
آری! اولی اشتباهی روی اشتباهات سابق است!
و دومی صبری است که ستوده و ارزشمند است.
آری! نشناختن صحیح مضامین دینی، سبب اشتباهات بزرگی میتواند باشد.
درخت بیابان چوب محکمتری نسبت به درخت جای خوش آب و هوا دارد.
همانا درخت بیابانی چوبش محکمتر است و دوام بیشتری دارد!
آری! حتی درخت روییده در مشکلات نیز ذات ارزشمندتر و محکمتری دارد.
مشکلات انسان میسازد!
خدایا شهد عبادت را به گونه ای به جان ما بچشان که معصیت برایمان تلخ شود.
بسیاری از ما، از سختیها و مشکلات گریزان هستیم.
اگر نعمتهایمان زیاد شود، خشنود و اگر نه، ناامید و ناراحت میشویم.
گویا خوبان بیشتر بلا زده میشوند
اما خداوند، به گونه ای دیگر نظر میکند.
او در کتاب مبارکش میفرماید(سوره توبه آیه ۱۲۶) :
آیا (کفار) نمی نگرند که در هر سال (تنها) یکی دو بار گرفتار بلا میشوند؟!
گویا مسلم است که خداوند برای مؤمنین بلاهای بیشتری میفرستد.
این مضمون در روایات بسیار زیادی با اسناد بسیار معتبر، تکرار شده است که بلا و مشکلات و مصیبتها، از عواملی هستند که خداوند متعال برای تکامل مؤمنین در پیش روی آنها قرار میدهد.
(برای نمونه رک: بحار الانوار، ج۶۵،ص۱۹۶-۲۵۹ و ج۶۶ف ص۲۱۱-۲۲۵)
صبر تا لب آخرت!
یکی از وسوسه های شیطان برای اینکه ما به اندازه کافی صبور نباشیم، امثال این جمله است:
صبر تا کی؟
چه قدر دیگر باید صبر کرد! یک عمر است دارم صبر میکنم!
دیگر بس است! همین یک بار نمیتوانم صبر کنم!
اینها جملات کسی است که خدا و آخرت را فراموش کرده است.
آری! ما باید تا آخر دنیا حتی در مواردی که سخت است، صبور باشیم!
بلکه فقط همین موارد سخت هستند که در آنها صبر کردن معنای جدی دارد.
بلکه امتحان شما در همین مواردی است که صبر در آنها مشکل است.
آری! شاید کمی تلخ باشد ولی آخرتی شیرین و نامتناهی، همه چیز را جبران میکند.
قبلا گفتیم که همراه همان سختی دو آسانی و بعد از آن هم یک آسانی دیگر است.
آیا خدا را قبول داریم؟ اگر داریم، باید صبر کنیم، حتی در همین مورد!
صبر و تیم خدا
در بازیها وقتی تیم کِشی میکردیم، دوست داشتیم «قویها» در تیم ما باشند.
تا به حال فکر کرده ایم که خدا در کدام تیم است؟
خوب است ما هم برویم هم تیمی خدا شویم! همانا خدا در تیم صابرین است.
از خدا میخواهیم که به همه ما، توفیق فهم اهمیت خودسازی و حرکت به سوی این مسیر را عنایت بفرماید.
در کتاب کافی به سند صحیح (ج۲،ص۹۰-۹۱) میخوانیم(نقل به مضمون) :
راه بهشت، پر شده است از سختیها و ناخوشیها است.
راه جهنم، پر شده است از لذتها و تمایلات.
پس هر کس بر سختیها صبر کند، داخل بهشت میشود و هر کس به دنبال نفس و لذتهایش باشد، داخل جهنم خواهد شد.
لذتگرایی و به دنبال لذت بودن و از رسیدن به آن خوشنود شدن، روحیه ایست که در خیلی از ما، وجود دارد.
ریشه اصل مشکل این است که فکر کنیم آمده ایم اینجا، بمانیم!
گویا اینجا محلی برای ماندن و بقاست.
اگر بدانیم رفتنی هستیم و قرار است جای دیگری ماندنی باشیم، دنبال لذتهای آنجا خواهیم بود.
اگر بدانیم، زندگی جاویدی در پیش داریم، تحمل هر سختی کوتاه مدتی ساده خواهد بود.
دنبال لذتها و خواسته ها بود، اگرچه ابتداء شیرین است ولی گاهی روح ما را پاره پاره میکند.
چه بسیار لذت کوتاهی که حسرتی طولانی به دنبال دارد.
روحیه لذت طلبی خطرناک است.
صبری زیبا
تا به حال فکر کرده اید که «صبر جمیل»(صبری زیبا) که قرآن میفرماید، چیست؟
چه صبری زیباست؟
در کتاب کافی(ج۲،ص۹۳) میخوانیم:
صبر جمیل، صبری است که در آن با مردم درد و دل و شکایت نمی‌کنیم.
آری! با خدا برای ما کافیست.
قفل زندگی
آیا تا به حال قفل شده اید؟
احساس کنید که دیگر راهی ندارید و همه درها به سوی شما بسته است؟
به این حالت «عجز» و ناتوانی میگویند.
در کتاب کافی(ج۲،ص۹۳) میخوانیم:
کسی که برای مشکلات روزگار صبری آماده نکند، عاجز خواهد شد.
آری! بدون صبر همه چیز قفل میشود. صبر یکی از بهترین راهها برای باز کردن درهای بسته است.
صبر به معنای بی تحرکی و بی مسئولیتی نیست.
صبر به معنای انجام وظیفه و تحمل مشکلات و دوری از عجله کردن است.
مشکل اصلی صبر این است که نمیدانیم کی به مقصود میرسد.
اگر کمی به خدا اطمینان داشته باشیم، مشکلی باقی نخواهد ماند.
او کار خود را به خوبی انجام میدهد.
از خدا میخواهم که خداوند متعال، توفیق شناخت امام زمانی را عنایت کند، که اسوه صبر است.
ایشان، نزدیک به ۱۱۸۰ سال است که صبر کرده است و چه کسی میداند که او چه مقدار صبور است؟
آیا دوست داریم، هزار بار شهید شویم؟ ثواب هزار شهید داشته باشیم؟
در کتاب کافی به سند صحیح میخوانیم:
هر کس از مؤمنان به بلایی گرفتار شود و بر آن صبر کند، ثواب هزار شهید را میبرد.
آیا ما تا به حال در مقابل مشکلی صبر کرده ایم؟ یا اینکه مدام ناله کرده ایم؟
مدام ناشکری کرده ایم؟
مدام حاجت خود را به غیر خدا عرضه کرده ایم؟
مدام سخن از ناداری و مشکلات گفته ایم؟
آخ و اوخ و بی تابی کرده ایم؟
تلخی صبر و شیرینی پیروزی
آری! صبر سخت است ولی به دنبالش پیروزی شیرینی دارد.
صبر در مقابل حق!
یکی از سخت ترین صبرها، صبر در مقابل حق است.
معمولا حرف حق سنگین است و فقط اشخاصی که صبر داشته باشند میتوانند آن را قبول کنند.
خیلی اوقات منشأ عدم قبول حق، بی صبری است. شخص طاقت تحمل، حق را ندارد.
اگر شخصی به اشتباه، عیب ما را در حضور همه جمع تذکر دهد و حرفش حق باشد ولی ما راه انکار داشته باشیم،
آیا حرف او را خواهیم پذیرفت؟
آیا به اشتباه خود اعتراف خواهیم کرد؟
آیا حق را تحمل خواهیم کرد؟
صبر بر تنهایی
یکی از مشکلات قبول حق، تنهایی است.
بسیاری اوقات، قبول حق موجب تنهایی میشود.
جوانی که در محیط کارش یا نوجوانی که بخواهد در مدرسه اش یا فردی که بخواهد در محیط خانواده اش حق محور باشد، بسیاری از دوستان خود را از دست خواهد داد.
آنها تا زمانی با او هستند، که ما تابه هواهای آنها باشیم و نه تابع حق.
آیا ما تحمل صبر بر تنهایی را داریم؟
در کتاب محاسن(ج۱،ص۱۵۹) به سند معتبر چنین میخوانیم:
اگر در زمین فقط یک مؤمن باشد، من برای او کافی هستم و نیازی به هیچ یک از خلق ندارد.دلی که با خدا پر نشد، با چه چیزی پر خواهد شد؟
صبر در مقابل تقدیرات خدا
از خدا میخواهم که به همه ما توفیق تواضع در مقابل همه ، حتی خودش را عنایت فرماید.
آری! در مقابل خدا متواضع باشیم.
صبر در مقابل قضا و قدر الهی، به گونه ای تواضع در مقابل او، محسوب میشود.
آری! خدا به سان آرایشگری است که در نهایت، مدل موی خوبی برای ما درست خواهد کرد.
انسان بی صبر شبیه کسی عمل میکند که به آرایشگاهی رفته و با دیدن حالت نامناسب اولیه موهای خود، از کوره در میرود و شروع به اعتراض میکند.
هر کسی که مختصر اعتمادی به آرایشگر داشته باشد، حتی در تهِ دل نگران هم نخواهد بود.
مشکل اصلی عدم اعتماد به او، عجله و زیادی برزگ دانستن دنیاست.
گویا برای اینجا آمده ایم و اینجا ماندنی هستیم.
آرایشگاه مکانی است برای گذر.
چند لحظه ای در آنجا هستیم و به سرایی دیگر خواهیم رفت.
صبر و موفقیت
یکی از اسرار موفقیت در زندگی خانوادگی، چه با همسر و چه با فرزند و چه با والدین و برادر و خواهر و … صبر است.
گویا برخی، صبر را شکست یا کم آوردن یا پایین آمدن شخصیت خود تلقی میکنند.
شاید از هر هزار مورد، انگشت شماری از مسائل خانوادگی نیاز به برخورد قاطع داشته باشد ولی بقیه موارد بدون شک، باید صبر کرد.
به نظر میرسد حتی نوع مواردی که نیاز به برخورد قاطع دارد، فوریت ندارد!
یعنی انسان میتواند ابتداء صبر کند و مثلا دو ساعتی فکر کند و بعد از آن اگر صلاح دانست، برخوردی داشته باشد!!
ولی گویا برخی از ما، اصل را بر پر رو شدن افراد بر اثر صبر میگذاریم!
با این روحیه، همیشه مشکلاتمان زیاد خواهد بود.
توصیه میشود هر جا شک کردید که باید برخورد کنید یا صبر، صبر کنید.
این توصیه خصوصا برای زوجهایی که در اوائل زندگی مشترک هستند، بسیار شدیدتر است.
صبر، صبر، صبر. اگرچه ایامی به سختی میگذرد ولی شیرینی نتیجه آن بسیار گواراست.
صبر و غلبه بر مشکلات سخت
ممکن است کوچک و ظریف باشیم و اطرافیانمان از سنگ سفت تر، ولی با صبر میتوان به سنگ نیز نفوذ کرد و آن را شکافت.
یکی از علل مشکلات زندگی
یکی از حکمتهای مشکلات این است که به خدا توجه کنیم.
خدا خوب میداند که ما به خاطر دوری از او، به چه معضلاتی گرفتار شده ایم و چه وجود به هم ریخته ای برای خود ساخته ایم.
و نیز او خوب میداند که اگر به او توجه کنیم، چه وجود متمرکز و بزرگی برای خود رقم خواهیم زد و چه مقدار کمال خواهیم یافت.
لذا گاهی او، مشکلاتی پیش پای وجود ما میگذارد تا توجه مان را به خود جلب کند تا شاید به او تضرّع کردیم و اندکی در خانه او رفتیم.(رک: سوره اعراف، آیه۹۴)
لذا در برخی از روایات کتاب الدعاء کافی داریم که، بسیاری اوقات دعای کردن قبل از مصیبت، مانع از آمدن آن میشود.
آری!
حکمت مصیبت این بود که ما دم در خانه خدا برویم و ما با دعای خالصانه خود، دم در خانه خدا رفته ایم و دیگر نیازی نیست چیزی بیاید تا ما را به سوی خدا جلب کند.
یکی از حکمتهایی که در روایات متعدد برای مشکلات و صبر در مقابل آنها ذکر شده است،پاک شدن از گناهان است.
خداوند که مؤمنین را دوست میدارد، نمیخواهد که جزای اعمال آنها به آخرت کشیده شود، لذا در این دنیا ما را به سختیهایی مبتلا میکند که از آلودگیهای ما پاک کند و در نتیجه از عذاب آخرت نجات پیدا کنیم.
درد دارو
آری!
مشکلات مانند دارو هستند که اگرچه تلخ اند ولی صبر بر مزه ناخوش آنها، از ناخوشیهای زیادی پیشگیری میکند.
اعتراض کودکانه به خدا
گناهان در ما بیماریهایی به وجود آورده اند که جز با صبر بر داروی تلخِ مصیبتها نمیتوانیم آن بیماریها را از بین ببریم.
همچون کودکی که از دکتر آزرده میشود، شروع به اعتراض به خدا میکنیم.
توصیه میکنم شرح قسمت‌های دیگر حدیث لقمان در مورد کشتی تقوا را در صفحات دیگر برگه «مفاهیم اخلاقی» در همین سایت از دست ندهید.
سبحان ربک رب العزة عما یصفون و سلام علی المرسلین و الحمد لله رب العالمین
